اوفرکتومی، که به انگلیسی Oophorectomy نامیده میشود، یک جراحی پزشکی است که طی آن یک یا هر دو تخمدان از بدن زن برداشته میشود. این عمل ممکن است به دلایل مختلفی انجام شود، از جمله درمان بیماری های مانند سرطان تخمدان، کیست های تخمدانی بزرگ، اندومتریوز یا به عنوان بخشی از پیشگیری از بیماریهایی که احتمال وقوع آنها وجود دارد. اوفرکتومی میتواند تأثیرات زیادی بر سلامتی و زندگی فرد داشته باشد، از جمله تغییرات هورمونی و اثرات بر باروری. این مقاله به بررسی جنبههای مختلف اوفرکتومی، از دلایل و روشهای انجام آن گرفته تا عوارض جانبی و مراقبتهای پس از عمل، میپردازد.
افورکتومی یا برداشتن تخمدان چیست؟
اوفرکتومی یک جراحی است که طی آن یک یا هر دو تخمدان شما برداشته میشود. تخمدانها غدد تولید مثلی هستند که هورمونهایی تولید میکنند که چرخه قاعدگی شما را کنترل کرده و به سلامت استخوان و قلب کمک میکنند. تخمدانها همچنین حاوی تخمک هایی هستند که میتوانند به بارداری منجر شوند. افرادی که در بدو تولد بهعنوان زن تعیین شدهاند، دو تخمدان دارند که یکی در هر طرف لگن قرار دارد. اوفرکتومی بیشتر برای درمان یک بیماری یا کاهش خطر ابتلا به برخی سرطانها انجام میشود.
دلایل برداشتن تخمدان چیست؟
- آبسه لولهای-تخمدانی: آبسه لولهای-تخمدانی یک جیب پر از چرک است که شامل یک لوله فالوپ و یک تخمدان میشود.
- اندومتریوز: اندومتریوز زمانی رخ میدهد که بافت مشابه پوشش داخلی رحم در خارج از رحم رشد میکند. این حالت میتواند باعث تشکیل کیستهایی روی تخمدانها شود که به آنها اندومتریوما میگویند.
- تومورها یا کیستهای غیر سرطانی تخمدان: تومورهای کوچک یا کیستها ممکن است روی تخمدانها تشکیل شوند. کیستها ممکن است بترکند و باعث درد و مشکلات دیگر شوند. برداشتن تخمدانها میتواند از این مشکلات جلوگیری کند.
- سرطان تخمدان: اوفرکتومی ممکن است برای درمان سرطان تخمدان استفاده شود.
- پیچ خوردگی تخمدان: پیچخوردگی تخمدان زمانی رخ میدهد که تخمدان پیچ بخورد.
- کاهش خطر سرطان: اوفرکتومی ممکن است در افرادی که در معرض خطر بالای سرطان تخمدان یا پستان قرار دارند، استفاده شود. اوفرکتومی خطر هر دو نوع سرطان را کاهش میدهد. تحقیقات نشان میدهد که برخی از سرطانهای تخمدان از لولههای فالوپ شروع میشوند. به همین دلیل، لولههای فالوپ ممکن است در طی اوفرکتومی که برای کاهش خطر سرطان انجام میشود، برداشته شوند. یک عمل جراحی که تخمدانها و لولههای فالوپ را بردارد، سالپنگو-اوفرکتومی نامیده میشود.
اگر هر دو تخمدان و لولههای فالوپ شما برداشته شوند، شما نمیتوانید بهطور طبیعی باردار شوید. اگر رحم شما باقی بماند، میتوانید با استفاده از فناوریهایی مانند لقاح آزمایشگاهی (IVF) حاملگی داشته باشید. اینها عوامل مهمی هستند که باید در صورت داشتن تمایل قوی به فرزندآوری مدنظر قرار دهید. ممکن است روشهایی برای حفظ باروری شما پیش از انجام جراحی وجود داشته باشد. بهعنوان مثال، برخی افراد میتوانند تخمکهای خود را منجمد کنند.
انواع اوفورکتومی
- اوفرکتومی یکطرفه: برداشتن یک تخمدان (یک سمت).
- اوفرکتومی دوطرفه: برداشتن هر دو تخمدان (دو سمت).
- سالپنگو-اوفرکتومی: برداشتن یک تخمدان و یک لوله فالوپ (عضوی که تخمکها را از تخمدان به رحم منتقل میکند).
- سالپنگو-اوفرکتومی دوطرفه: برداشتن هر دو لوله فالوپ و تخمدانها.
- هیسترکتومی با سالپنگو-اوفرکتومی: برداشتن رحم (هیسترکتومی) به همراه برداشتن یک لوله فالوپ و یک تخمدان.
- هیسترکتومی کامل با سالپنگو-اوفرکتومی دوطرفه: برداشتن رحم، دهانه رحم، هر دو لوله فالوپ و هر دو تخمدان بهطور همزمان.
جراحی اوفورکتومی چگونه انجام میشود؟
راههای مختلفی وجود دارد که جراح میتواند از طریق آنها تخمدان را بردارد. هر روش دارای خطرات و زمان بهبودی خاص خود است.
- روش لاپاروسکوپی: این روش بهعنوان یک روش کمتهاجمی در نظر گرفته میشود، در این روش جراح از یک دوربین کوچک برای مشاهده داخل شکم شما استفاده میکند. جراح برشهای کوچکی به اندازه ۱ تا ۲ سانتیمتر روی پوست شما ایجاد میکند تا امکان برداشتن تخمدان فراهم شود. جراحی لاپاروسکوپی خطر عفونت کمتری دارد و معمولاً بهبودی سریعتری را به دنبال دارد. در برخی موارد، جراح ممکن است جراحی را با کمک یک بازوی روباتیک که ابزارها را حرکت میدهد (در حالی که جراح آنها را هدایت میکند) انجام دهد.
برای اطلاعات بیشتر: جراحی لاپاراسکوپی چگونه انجام می شود ؟
- واژینال: این روش نیز بهعنوان یک روش کمتهاجمی در نظر گرفته میشود و خطر عفونت کمتری دارد و بهبودی سریعتری را به دنبال دارد. برداشتن تخمدانها از طریق واژن معمولاً همزمان با برداشتن رحم از طریق واژن انجام میشود.
- لاپاروتومی: در برخی موارد، جراح تصمیم میگیرد که یک برش بزرگتر برای تکمیل جراحی مورد نیاز است. این برش به نام لاپاروتومی شناخته میشود و شامل برش در شکم است. لاپاروتومیها، یا برشهای بزرگتر، معمولاً زمان بهبودی طولانیتری دارند و خطر عوارض بالاتری دارند، اگرچه این خطرات همچنان کم است.
جراحی لاپاروسکوپی و واژینال ممکن است نیاز به یک شب بستری در بیمارستان داشته باشد، اما معمولاً بهعنوان یک عمل سرپایی انجام میشود. این بدان معناست که چند ساعت پس از جراحی به خانه بازمیگردید. یک لاپاروتومی (یا جراحی باز شکم) ممکن است نیاز به تا سه روز بستری در بیمارستان داشته باشد.
عمل برداشتن تخمدان چه عوارضی دارد ؟
- تغییرات هورمونی: برداشتن تخمدانها میتواند باعث کاهش سطح هورمونهای استروژن و پروژسترون شود. این تغییرات میتوانند منجر به یائسگی زودرس شوند، حتی اگر فرد به سن یائسگی نرسیده باشد.
- یائسگی زودرس: در صورتی که هر دو تخمدان برداشته شوند، فرد به یائسگی میرسد که میتواند با علائمی مانند گرگرفتگی، تعریق شبانه، خشکی واژن، تغییرات خلقوخو، و کاهش میل جنسی همراه باشد.
- افزایش خطر بیماریهای قلبی و پوکی استخوان: کاهش سطح استروژن میتواند خطر ابتلا به بیماریهای قلبی و پوکی استخوان را افزایش دهد.
- عوارض جراحی: مانند هر عمل جراحی دیگری، برداشتن تخمدانها نیز ممکن است با عوارضی مانند عفونت، خونریزی، آسیب به بافتها و ارگانهای اطراف، و لخته شدن خون همراه باشد.
- تغییرات روانی و احساسی: برخی افراد ممکن است پس از اوفرکتومی احساس افسردگی، اضطراب یا تغییرات خلقوخو را تجربه کنند.
- کاهش باروری: اگر هر دو تخمدان برداشته شوند، فرد دیگر قادر به بارداری به صورت طبیعی نخواهد بود.
- مشکلات جنسی: تغییرات هورمونی و اثرات روانی میتوانند بر میل و عملکرد جنسی تأثیر بگذارند.
برای اطلاعات بیشتر: نقش هورمون ها در باروری و ناباروری چیست؟
عوارض برداشتن تخمدان راست
عوارض برداشتن تخمدان راست میتواند مشابه با عوارض کلی اوفرکتومی باشد، اما برخی موارد خاص ممکن است به علت برداشتن یک تخمدان تجربه شود. این عوارض شامل موارد زیر است:
- تغییرات هورمونی جزئی: اگر تنها یک تخمدان (در اینجا تخمدان راست) برداشته شود، تخمدان باقیمانده (چپ) همچنان به تولید هورمونها ادامه میدهد، اما ممکن است تولید هورمونها کاهش یابد. این کاهش ممکن است علائم جزئی یائسگی یا تغییرات هورمونی را ایجاد کند.
- تأثیر بر باروری: برداشتن یک تخمدان همچنان ممکن است تأثیری بر باروری داشته باشد، اما بسیاری از زنان با یک تخمدان همچنان قادر به بارداری هستند.
- عوارض جراحی: مانند هر عمل جراحی، برداشتن تخمدان راست نیز ممکن است با عوارضی مانند عفونت، خونریزی، آسیب به ارگانهای اطراف (مثانه، روده)، و لخته شدن خون همراه باشد.
- درد پس از جراحی: برخی افراد ممکن است درد در ناحیه جراحی را تجربه کنند که میتواند موقت یا طولانیمدت باشد.
- احتمال پیچیدگیهای روانی و احساسی: ممکن است برخی افراد پس از برداشتن یک تخمدان احساس اضطراب، افسردگی یا تغییرات خلقوخو را تجربه کنند.
- احتمال سندرم باقی ماندن تخمدان: اگر بافت تخمدانی به طور کامل برداشته نشود، ممکن است باقیماندههای آن باعث درد و مشکلات دیگر شوند.
با این حال، بسیاری از این عوارض قابل مدیریت هستند و اغلب زنان پس از بهبودی کامل به زندگی عادی خود بازمیگردند.
چگونه برای عمل برداشتن تخمدان آماده شویم؟
جراح شما روش جراحی را با شما مرور خواهد کرد و دستورالعملهای مراقبتهای قبل و بعد از عمل را بررسی خواهد کرد. مطمئن شوید که خطرات جراحی، زمان بهبودی مورد انتظار و نحوه انجام عمل را به خوبی درک کردهاید. قبل از برنامهریزی برای جراحی، ممکن است جراح از شما بخواهد که آزمایشهای زیر را انجام دهید:
- معاینه فیزیکی.
- آزمایشهای خون.
- آزمایشهای ادرار.
- سونوگرافی.
- تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI).
مراقبت های بعد از اوفورکتومی
اگر جراح شما از روش لاپاروسکوپی یا واژینال برای انجام جراحی استفاده کند، ممکن است بتوانید همان روز از بیمارستان مرخص شوید. اما اگر جراحی به روش لاپاروتومی انجام شده باشد، چند روز را در بیمارستان سپری خواهید کرد. قبل از ترک بیمارستان، به شما آموزش داده میشود که چگونه برشها را تمیز کرده و از آنها مراقبت کنید.
هر فرد با سرعت متفاوتی بهبود مییابد، اما بهطور کلی میتوانید انتظار داشته باشید که حداقل دو هفته فعالیتهای شما محدود شود. در صورت انجام لاپاروتومی، ممکن است تا شش هفته طول بکشد تا بتوانید به سبک زندگی عادی خود بازگردید. برخی از قوانین عمومی پس از جراحی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- بدون ورزش (پیادهروی اشکالی ندارد).
- بدون بلند کردن اجسام سنگین.
- بدون رابطه جنسی.
- فقط از پدهای بهداشتی استفاده کنید (نه تامپون).
- بدون حمام کردن (فقط دوش گرفتن).
- برشها را تمیز و خشک نگه دارید.
- داروهای مسکن یا آنتیبیوتیکها را طبق دستور مصرف کنید (برای پیشگیری از عفونت).
- از خانواده و دوستان خود برای کمک در دوران بهبودی درخواست کنید.
- بدون رانندگی (اگر داروهای مسکنی مصرف میکنید که رانندگی را مختل میکنند).
درد بعد از برداشتن تخمدان
- درد ناشی از برشهای جراحی: محل برشها ممکن است باعث درد شود، بهویژه در روشهای جراحی باز (لاپاروتومی) که برش بزرگتری ایجاد میشود. این درد معمولاً در روزهای اولیه پس از جراحی شدیدتر است و به مرور زمان کاهش مییابد.
- درد شکمی:برخی افراد پس از جراحی درد عمومی در ناحیه شکم تجربه میکنند. این درد ممکن است به دلیل گازهای مورد استفاده در جراحی لاپاروسکوپی برای باد کردن شکم، یا به دلیل تحریک عضلات و بافتهای شکمی باشد.
- درد شانه:در جراحی لاپاروسکوپی، گاز دیاکسید کربن ممکن است باعث ایجاد درد در شانهها شود. این درد معمولاً موقتی است و به مرور زمان کاهش مییابد.
- درد ناشی از باقیماندن تخمدان: در برخی موارد نادر، اگر بافت تخمدانی به طور کامل برداشته نشده باشد، ممکن است فرد دچار درد شود که به آن سندرم باقیماندن تخمدان میگویند.
- درد مرتبط با یائسگی زودرس: برداشتن تخمدانها میتواند منجر به یائسگی زودرس شود، که ممکن است با علائم مختلفی از جمله درد و ناراحتی همراه باشد.
- درد مزمن:در برخی موارد، افراد ممکن است دردهای مزمن پس از جراحی را تجربه کنند که میتواند به دلیل آسیب به عصبها یا بافتهای اطراف باشد.
آیا بعد از برداشتن تخمدان پریود میشویم؟
این بستگی به نوع اوفرکتومیای دارد که انجام دادهاید. اگر یک تخمدان برداشته شده و تخمدان دیگر هنوز فعال است، شما همچنان از تخمدان فعال، دوره قاعدگی خود را خواهید داشت.
هورمون درمانی بعد از برداشتن تخمدان چگونه است ؟
هورموندرمانی پس از برداشتن تخمدان (اوفرکتومی) یک روش معمول برای مدیریت علائم ناشی از کاهش ناگهانی هورمونها، بهویژه استروژن و پروژسترون، است. وقتی تخمدانها برداشته میشوند، تولید طبیعی این هورمونها متوقف میشود، که میتواند منجر به علائمی مانند گرگرفتگی، تعریق شبانه، خشکی واژن، و افزایش خطر بیماریهای قلبی و پوکی استخوان شود. هورموندرمانی (HRT) به هدف جایگزینی این هورمونها و کاهش این علائم انجام میشود.
انواع هورمون درمانی
- استروژندرمانی (ET): این نوع هورموندرمانی شامل مصرف تنها استروژن است و معمولاً برای زنانی که هر دو تخمدان و رحم خود را برداشتهاند، توصیه میشود.
- استروژن-پروژسترون درمانی (EPT): این نوع درمان ترکیبی از استروژن و پروژسترون است و برای زنانی که تخمدانها را برداشتهاند اما هنوز رحم دارند، استفاده میشود. پروژسترون به جلوگیری از افزایش خطر سرطان رحم که میتواند ناشی از مصرف تنها استروژن باشد، کمک میکند.
پایان بندی
اوفرکتومی یا برداشتن تخمدان، یک جراحی مهم و تاثیرگذار است که برای درمان یا پیشگیری از بیماریهای مختلف از جمله سرطان تخمدان و پستان انجام میشود. این عمل میتواند تأثیرات گستردهای بر زندگی فرد داشته باشد، از جمله یائسگی زودرس، تغییرات هورمونی، و از دست دادن باروری. همچنین، این جراحی میتواند علائم بیماریهای خاص را کاهش دهد و کیفیت زندگی را بهبود بخشد. با این حال، هر فرد ممکن است واکنش متفاوتی به این جراحی داشته باشد، و مدیریت صحیح این تاثیرات از طریق هورموندرمانی و مشاورههای پزشکی از اهمیت بالایی برخوردار است. بنابراین، تصمیمگیری در مورد انجام اوفرکتومی باید با مشورت دقیق با پزشک و در نظر گرفتن تمامی جوانب مثبت و منفی آن صورت گیرد.