ناباروری ثانویه، به عدم توانایی بارداری پس از یک بارداری موفق قبلی اطلاق می‌شود و می‌تواند برای زوج‌ها تجربه‌ای بسیار دشوار و غیرمنتظره باشد. این نوع ناباروری، که برخلاف ناباروری اولیه رخ می‌دهد، گاهی اوقات چالش‌ها و سؤالاتی عمیق‌تر ایجاد می‌کند؛ زیرا افراد ممکن است پس از تجربه فرزندآوری قبلی انتظار نداشته باشند که با مشکل بارداری روبرو شوند. دلایل این نوع ناباروری می‌تواند متفاوت باشد و شامل عوامل جسمی، سبک زندگی، سن و حتی تغییرات هورمونی باشد. در این مقاله، به بررسی علل، روش‌های تشخیص و درمان ناباروری ثانویه پرداخته و به راهکارهایی برای کاهش فشار روانی ناشی از این وضعیت اشاره خواهیم کرد.
ناباروری ثانویه چیست؟
ناباروری ثانویه زمانی رخ می‌دهد که فرد پس از یک زایمان موفق، قادر به باردار شدن یا ادامه بارداری تا انتها نیست. برای اینکه به عنوان ناباروری ثانویه طبقه‌بندی شود، زایمان قبلی باید بدون کمک از داروها یا درمان‌های باروری، مانند لقاح مصنوعی (IVF)، انجام شده باشد. معمولاً پزشکان زمانی ناباروری ثانویه را تشخیص می‌دهند که یک زوج به مدت شش ماه تا یک سال برای بارداری تلاش کرده باشند.
مشابه ناباروری اولیه، ناباروری ثانویه نیز می‌تواند به دلیل مشکلی در هر مرحله از فرآیند طبیعی — و تا حدی پیچیده — لازم برای باردار شدن رخ دهد. باروری فرد حتی پس از تولد یک کودک می‌تواند تغییر کند (و باروری شریک زندگی نیز ممکن است با گذر زمان تغییر کند — که در ادامه بیشتر توضیح خواهیم داد).
علائم
علامت اصلی ناباروری ثانویه، عدم توانایی باردار شدن پس از داشتن یک یا چند فرزند بیولوژیکی است. اگر کمتر از ۳۵ سال سن دارید، پزشک ممکن است پس از یک سال (۱۲ ماه) تلاش برای بارداری، به ناباروری ثانویه مشکوک شود. تلاش برای بارداری به معنی داشتن رابطه جنسی منظم و محافظت‌نشده است. اگر بالای ۳۵ سال سن دارید، پزشک ممکن است پس از شش ماه رابطه جنسی منظم و محافظت‌نشده، این وضعیت را به عنوان ناباروری ثانویه طبقه‌بندی کند.
علل ناباروری ثانویه
علل ناباروری ثانویه در زنان شامل کیفیت تخمک، مشکلات ساختاری رحم، برخی شرایط بهداشتی و عوامل سبک زندگی است.
۱. اختلالات تخمک گذاری
بیشتر ناباروری‌های زنان به دلیل اختلالات تخمک‌گذاری است. در واقع، ۴۰ درصد از زنانی که ناباروری دارند به طور منظم تخمک‌گذاری نمی‌کنند. مشکلات تخمک‌گذاری می‌تواند به دلیل چندین وضعیت و عامل مختلف باشد، از جمله:
- سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
- نارسایی اولیه تخمدان (POI)
- کاهش تولید تخمک مرتبط با افزایش سن
- اختلالات تیروئید یا سایر اختلالات غدد درون‌ریز که بر تولید هورمون تأثیر می‌گذارند
- برخی عوامل سبک زندگی، مانند وزن، تغذیه و سوء مصرف الکل یا داروها
یکی از شایع‌ترین علل ناباروری در زنان، PCOS است که باعث می‌شود تخمدان‌ها یا غدد فوق کلیوی بیش از حد هورمون تولید کنند و از آزاد شدن تخمک‌ها توسط تخمدان‌ها جلوگیری کنند. همچنین این وضعیت می‌تواند باعث ایجاد کیست‌هایی در تخمدان‌ها شود که ممکن است تخمک‌گذاری را بیشتر مختل کنند.
برای اطلاعات بیشتر: راه های درمان تنبلی تخمدان
خبر خوب این است که درمان‌های مؤثری برای PCOS وجود دارد. در واقع، درمان با داروها ممکن است در ۷۰ درصد از زنانی که به PCOS مبتلا هستند، به بارداری موفق منجر شود.
۲. مشکلات مربوط به رحم یا لوله های فالوپ
مشکلات ساختاری می‌توانند بر توانایی بارداری شما تأثیر بگذارند. برای مثال، اگر انسدادی در لوله‌های فالوپ وجود داشته باشد، ممکن است اسپرم و تخمک نتوانند با یکدیگر ملاقات کنند. همچنین ممکن است رحم دارای نقص ساختاری یا بافتی باشد که از کاشت تخمک بارور شده جلوگیری کند.
در اینجا برخی شرایط خاص که بر لوله‌های فالوپ یا رحم تأثیر می‌گذارند آورده شده است:
- اندومتریوز
- فیبروم‌ها یا پولیپ های رحمی
- زخم های رحمی
- ناهنجاری در شکل رحم، مانند رحم تک‌شاخ
اندومتریوز اهمیت ویژه‌ای دارد، زیرا تا ۱۰ درصد از زنان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
علاوه بر این، این بررسی در سال ۲۰۱۰ درباره اندومتریوز و ناباروری یک رابطه قابل‌توجه را نشان می‌دهد — ۲۵ تا ۵۰ درصد از زنانی که نابارور هستند، اندومتریوز دارند.
به نقل از سایت pmc.ncbi.nlm.nih.gov
ناباروری ثانویه به دلیل اندومتریوز ممکن است پس از عمل سزارین یا جراحی رحمی رخ دهد، زمانی که سلول‌های رحمی جابه‌جا می‌شوند و علائم آغاز یا تشدید می‌شوند.
۳. زخم های ناشی از سزارین
اگر در بارداری قبلی زایمان سزارین داشته‌اید، ممکن است در رحم زخم‌هایی به وجود آمده باشد که به آن ایستموسل گفته می‌شود. ایستموسل می‌تواند باعث التهاب در رحم شود که بر کاشت تخمک بارور شده تأثیر می‌گذارد.
۴. عفونت
عفونت‌ها — از جمله عفونت‌های منتقله از راه جنسی — می‌توانند باعث بیماری التهابی لگن شوند. این بیماری ممکن است به زخم و انسداد لوله‌های فالوپ منجر شود. عفونت ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) و درمان‌های آن نیز ممکن است بر مخاط دهانه رحم تأثیر بگذارد و باروری را کاهش دهد. هرچه زودتر عفونت درمان شود، تأثیر آن بر باروری کمتر خواهد بود.
۵. اختلالات خودایمنی
رابطه بین اختلالات خودایمنی و ناباروری به طور کامل درک نشده است. به طور کلی، اختلالات خودایمنی باعث می‌شوند که بدن به بافت‌های سالم حمله کند. این موضوع ممکن است شامل بافت‌های تولیدمثل نیز بشود.
اختلالات خودایمنی مانند هاشیموتو، لوپوس و آرتریت روماتوئید ممکن است با ایجاد التهاب در رحم و جفت، بر باروری تأثیر بگذارند. علاوه بر این، داروهایی که برای درمان این اختلالات استفاده می‌شوند نیز ممکن است به ناباروری کمک کنند.
همچنین بخوانید: آیا ناباروری ارثی است؟
۶. سن
می‌دانیم که این موضوع حساسی است، اما متأسفانه راهی برای دور زدن آن وجود ندارد. علم نشان می‌دهد که سن در باروری نقش دارد. یک مطالعه در سال ۲۰۱۸ نشان داد که سن به عنوان یک عامل آماری معنی‌دار در ناباروری ثانویه نسبت به ناباروری اولیه نقش دارد. در این مطالعه، میانگین سن زوج‌ها در میان کسانی که ناباروری ثانویه را تجربه می‌کردند، بالاتر بود. از نظر بیولوژیکی، باروری در حدود ۲۰ سالگی برای زنان به اوج می‌رسد و از ۳۰ سالگی شروع به کاهش می‌کند — با کاهش قابل‌توجه در ۴۰ سالگی. این به این معنی نیست که بارداری موفق در سنین بالاتر امکان‌پذیر نیست؛ فقط ممکن است زمان بیشتری ببرد یا چالش‌برانگیزتر باشد.
علل ناباروری ثانویه در مردان اغلب شامل مشکلات سطح هورمون‌ها، برخی شرایط پزشکی و عوامل سبک زندگی است.
۷. کاهش سطح تستوسترون
تستوسترون نقش کلیدی در تولید اسپرم ایفا می‌کند. سطح تستوسترون ممکن است به دلیل افزایش سن، آسیب به بیضه‌ها یا برخی شرایط پزشکی کاهش یابد. این شرایط شامل موارد زیر است:
- عفونت های تناسلی
- بیماری‌های تیروئید
- دیابت
- سل
- اوریون
- آبله
- بیماری‌های خونی
- تومورهای خوش‌خیم
- استرس احساسی
- سکته قلبی
- کما
- سکته مغزی
- نارسایی تنفسی
- نارسایی احتقانی قلب
- سوختگی ها
- عفونت خون (سپسیس)
اصطلاح پزشکی برای سطح پایین تستوسترون، هیپوگنادیسم است. برخی مطالعات نشان می‌دهند که حدود ۲ درصد از کل مردان ، دچار تستوسترون پایین هستند. سطح پایین تستوسترون بعد از ۴۰ سالگی شایع‌تر است.
۸. واریکوسل بیضه
واریکوسل بیضه بزرگ شدن وریدهای کیسه بیضه، یا همان پوستی است که بیضه‌ها را احاطه می‌کند. این وضعیت یکی از علل شایع تولید کم اسپرم و ناباروری در مردان است — حدود ۳۰٪.
۹. کمبود اسپرم
پزشکان تعداد کمتر از ۱۵ میلیون اسپرم در هر میلی‌لیتر منی را به عنوان کمبود اسپرم در نظر می‌گیرند. ممکن است این وضعیت با اصطلاح الیگواسپرمی شناخته می‌شود.
برای اطلاعات بیشتر: آزمایش آنالیز اسپرم یا اسپرموگرام
۱۰. بزرگ شدن یا برداشتن پروستات
بزرگ شدن پروستات می‌تواند باعث کاهش تعداد اسپرم و انزال غیرطبیعی شود. اگر پزشک به دلیل سرطان یا شرایط دیگر پروستات شما را بردارد، این کار ممکن است باعث برگشت مایع منی به عقب شود.
۱۱. کاهش کیفیت مایع منی
مایع منی، مایعی است که اسپرم را حمل می‌کند. بعد از ۴۰ سالگی، کیفیت مایع منی تمایل به کاهش دارد.
برخی داروها بر تعداد و کیفیت اسپرم تأثیر می‌گذارند
این داروها شامل برخی آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای درمان فشار خون بالا می‌شوند. درمان‌های مرتبط با شرایط زیر نیز می‌توانند بر کیفیت اسپرم تأثیر بگذارند:
- سرطان پروستات
- عفونت‌های قارچی
- عفونت های دستگاه ادراری
- کولیت اولسراتیو
- آرتریت
- نقرس
- درد
- سرطان ها
- تشنج
- اسکیزوفرنی
عوامل سبک زندگی یا مواد شیمیایی
- استفاده از روان‌کننده‌های طبیعی که برای اسپرم مضر هستند. این شامل برخی روغن‌ها و وازلین می‌شود.
- قرار گرفتن در معرض آفت‌کش‌ها، سرب، مواد شیمیایی صنعتی و گرمای بیش از حد می‌تواند بر باروری تأثیر بگذارد.
- افزایش زیاد وزن بدن نیز می‌تواند سطح تستوسترون را کاهش داده و سطح استروژن را افزایش دهد.
شایع ترین علت نازایی ثانویه
- کاهش کیفیت اسپرم یا تخمک
- افزایش سن
- عوارض ناشی از بارداری قبلی
- عوارض ناشی از جراحی قبلی
- افزایش وزن یا شاخص توده بدنی (BMI)
- داروها یا سایر شرایط پزشکی
- عفونت‌های منتقله از راه جنسی (STI)
- عوامل سبک زندگی مانند مصرف الکل و سیگار کشیدن
برای اطلاعات بیشتر: علت ناباروری در زنان
ناباروری ثانویه چقدر رایج است؟
ناباروری ثانویه نسبتاً شایع است و تخمین زده می‌شود که حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد از زوج‌ها پس از یک بارداری موفق قبلی، با مشکل ناباروری ثانویه مواجه می‌شوند. این وضعیت تقریباً به اندازه ناباروری اولیه رایج است و می‌تواند به اندازه همان مشکل برای زوج‌ها چالش‌برانگیز باشد.
درمان ناباروری ثانویه
صرف‌نظر از اینکه ناباروری اولیه یا ثانویه باشد، روش‌های درمانی مشابهی برای هر دو وجود دارد و شامل موارد زیر می‌شود:
- داروها: اغلب برای تنظیم هورمون‌ها استفاده می‌شوند. گاهی اوقات نیز داروهای تقویت‌کننده باروری توصیه می‌شوند تا به تحریک تخمک‌گذاری کمک کنند. از جمله کلومیفن (کلومید®) و لتروزول، برای افرادی که به طور منظم تخمک‌گذاری نمی‌کنند.
- تلقیح داخل رحمی (IUI): تلقیح داخل رحمی (IUI) شامل قرار دادن اسپرم درون رحم برای افزایش احتمال لقاح است. در صورت نیاز، می‌توانید از اسپرم اهدایی برای IUI استفاده کنید.
- لقاح مصنوعی (IVF): لقاح آزمایشگاهی (IVF) یک فرآیند پیچیده است و شامل استخراج تخمک‌ها از تخمدان‌ها و ترکیب دستی آن‌ها با اسپرم در آزمایشگاه برای لقاح است.
- جراحی : در برخی موارد، ممکن است به جراحی نیاز داشته باشید. چندین روش جراحی مؤثر وجود دارند که ممکن است برای درمان مشکلاتی مانند فیبروم‌های رحمی، زخم‌های رحم یا اندومتریوز پیشرفته استفاده شوند. بسیاری از این جراحی‌ها به صورت حداقل تهاجمی انجام می‌شوند.
هیستروسکوپی برای تشخیص و درمان ناهنجاری‌های رحم مانند پولیپ‌ها و اندومتریوز استفاده می‌شود. لاپاراسکوپی روشی است که به تشخیص ناباروری کمک می‌کند، زمانی که سایر روش‌ها ناموفق بوده‌اند، و می‌تواند همراه با هیستروسکوپی به عنوان درمان مؤثر استفاده شود.
برای اطلاعات بیشتر: درمان نازایی با هیستروسکوپی
جراحی ممکن است ترسناک به نظر برسد، اما اینکه به شما گفته شود یک راه‌حل جراحی برای ناباروری‌تان وجود دارد، در واقع خبر امیدوارکننده‌ای است.
همچنین جراحی برای ترمیم واریکوسل بیضه، که شایع‌ترین علت ناباروری مردانه است انجام می‌شود.
راه های پیشگیری نازایی ثانویه
- حفظ وزن مناسب
- داشتن رژیم غذایی سالم
- پرهیز از مصرف دخانیات و الکل
- پرهیز از مصرف مواد مخدر و داروهای غیرقانونی
- مدیریت استرس
- رعایت بهداشت جنسی
- مراجعه به پزشک برای مشکلات پزشکی مزمن
- محدود کردن تماس با مواد شیمیایی مضر
- مدیریت زمان بارداری
عوامل خطر در زنان
- سن به ویژه پس از ۳۵ سالگی
- اختلالات هورمونی
- بیماری‌های التهابی لگن
- اندومتریوز
- سابقه ی جراحی های لگنی یا رحمی
- وزن نامناسب
- استرس و سبک زندگی ناسالم
همچنین بخوانید: مهمترین علت ناباروری مردان
عوامل خطر در مردان
- سن
- واریکوسل
- اختلالات هورمونی
- عفونت ها
- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی و سمی
- استفاده از مواد مخدر و الکل
- قرارگرفتن طولانی مدت در محیط‌های گرم
- بیماری‌های مزمن
- وزن نامناسب
درمان ناباروری ثانویه با طب سنتی
۱. اصلاح مزاج
در طب سنتی، اصلاح مزاج یکی از اصول اساسی برای بهبود باروری است. در صورت وجود مزاج سرد و خشک، افزایش رطوبت و گرمی بدن و در صورت وجود مزاج گرم و خشک، تعدیل گرما و افزایش رطوبت توصیه می‌شود. پزشکان طب سنتی از داروهای گیاهی و تغذیه برای اصلاح مزاج استفاده می‌کنند.
۲. گیاهان دارویی تقویت‌کننده باروری
برخی از گیاهان دارویی در طب سنتی برای تقویت باروری به‌کار می‌روند، از جمله:
- بومادران: تقویت‌کننده رحم و بهبود تعادل هورمونی.
- خارخاسک: کمک به تقویت قوای جنسی و تنظیم هورمون‌ها.
- زنجبیل: افزایش گرمی بدن و تقویت سیستم تولیدمثل، به‌ویژه در افراد با مزاج سرد.
- دارچین: بهبود گردش خون و تقویت رحم.
- رازیانه: تنظیم هورمون‌های زنانه و تقویت رحم.
۳. مصرف مواد غذایی گرم و تر
در طب سنتی، مصرف غذاهای گرم و تر، مانند عسل، خرما، انجیر، ارده و کنجد برای تقویت بدن و افزایش قدرت باروری توصیه می‌شود. این مواد غذایی می‌توانند به تقویت رحم و بهبود کیفیت تخمک‌ها کمک کنند.
برای اطلاعات بیشتر: تاثیر استرس بر ناباروری
۴. حجامت و بادکش
در برخی موارد، حجامت و بادکش به‌ویژه در ناحیه کمر و شکم برای بهبود گردش خون و تقویت رحم پیشنهاد می‌شود. این روش‌ها باید زیر نظر متخصص طب سنتی انجام شوند و می‌توانند به بهبود عملکرد سیستم تولیدمثل کمک کنند.
۵.روغن مالی با روغن های گرم
استفاده از روغن‌های گرم مانند روغن کنجد یا روغن سیاهدانه برای ماساژ ناحیه شکم و کمر ممکن است به بهبود گردش خون و تقویت رحم کمک کند.
سخن پایانی
در پایان، ناباروری ثانویه مسئله‌ای چالش‌برانگیز برای بسیاری از زوج‌هاست که پس از یک بارداری موفق با دشواری در باردار شدن مجدد روبرو می‌شوند. این وضعیت می‌تواند ناشی از عوامل متعدد جسمی، هورمونی، سبک زندگی و حتی مسائل روحی باشد. با وجود پیچیدگی‌هایی که ناباروری ثانویه می‌تواند داشته باشد، امید به درمان همواره وجود دارد. پیشرفت‌های پزشکی، همراه با روش‌های طبیعی و سنتی، می‌توانند به افزایش شانس بارداری و تقویت سیستم تولیدمثل کمک کنند. حمایت از زوج‌ها و ادامه پیگیری‌های پزشکی در کنار اصلاح سبک زندگی، می‌تواند مسیر بارداری مجدد را هموارتر سازد. امید است با توجه و تمرکز بر سلامتی جسم و روان، خانواده‌هایی که به دنبال فرزندآوری هستند، بتوانند به این آرزو دست یابند.