کیست تخمدان یک بیماری بسیار شایع درمیان زنان به شمار می آید، البته کیست تخمدان در هر سنی می تواند ایجاد شود، حتی در نوزادان دختر، دختران نوجوان، خانم ها در سنین باروری و یائسگی شاهد کیست های تخمدانی نیز بوده ایم .
کیست تخمدان چیست؟
کیست تخمدان کیسهای پر از مایع است که داخل یا روی تخمدان تشکیل میشود. کیست تخمدان در بین خانمها رایج است و اغلب در طول چرخه قاعدگی شکل میگیرد. بیشتر آنها خوشخیم هستند و بدون علائم خاصی خود به خود از بین میروند. با این حال، برخی از کیستها موجب ناراحتی یا عوارضی مانند درد لگن، نفخ یا تغییر در چرخه قاعدگی می شوند.
همچنین بخوانید: نحوه تشخیص تنبلی تخمدان
انواع مختلفی از کیستهای تخمدان در خانمها مشاهده شده است.کیستهای عملکردی که به چرخه قاعدگی مرتبط هستند؛ کیستهای فولیکولی و کیستهای جسم زرد، رایجترین و معمولاً بیضررترین نوع عملکردی هستند. کیستهای پاتولوژیک که خوشخیم یا بدخیم هستند. کیستهای درموئید یا اندومتریوما از نوع دوم هستند. نوع دوم علائم و عوارض خاصی به دنبال داشته و نیاز به درمان دارد.
علائم کیست تخمدان
کیستهای تخمدان اغلب علائمی ایجاد نمیکنند و خودبهخود از بین میروند. با بروز علائم میتوان نشانههای زیر را در فرد مشاهده کرد:
- درد لگن به صورت درد مبهم یا تیز در پایین شکم
- احساس پری یا سنگینی در پایین شکم
- نفخ یا تورم
- حالت تهوع و استفراغ
- دفع دردناک
- درد حین رابطه جنسی
- درد شدید قبل یا در حین قاعدگی
- تب
- تنفس سریع
علت بروز کیست تخمدان
زمانی که فولیکول ها شروع به رشد و نمو می کنند، تعدادی از آن ها شروع به رشد کردن می کنند و این رشد مهار نمی شود و همین امرممکن است سبب بروز بیماری کیست تخمدان در فرد شود.
برخی از فولیکول ها در یک اندازه خاصی باقی می مانند و هر ماه این فولیکول ها روی هم انباشته می شود و نمای تنبلی تخمدان را ایجاد میکند.
زمانی که یکی از تخمدان ها تخمک آزاد می کند، ابتدا جای تخمک آزاد شده با خون پر می شود سپس در صورتی که بارداری اتفاق افتد با یک ماده زرد رنگ پر می شود که اصطلاحا به آن جسم زرد می گویند. در هر کدام از این مراحل احتمال ایجاد کیست تخمدان وجود دارد . به طور مثال: تجمع خون در آن ناحیه در صورتی که جذب نشود و بزرگ تر شود، باعث ایجاد کیست تخمدان می شود . همچنین به جای اینکه جسم زرد جذب شود، تبدیل به جسم سفید شده و از بین می رود و تنها یک فضای کوچکی از آن باقی می ماند و به رشد خود ادامه دهد می تواند منجر به کیست تخمدان شود.
بیشتر بخوانید : کیست رحم
بروز کیستهای تخمدان دلایل دارد؛ در اغلب موارد چرخه قاعدگی روی شکلگیری آنها تاثیرگذار است. دیگر علل شایع عبارتند از:
- عدم تعادل هورمونی: نوسانات هورمونی، به ویژه هورمونهای مرتبط با چرخه قاعدگی، احتمال تشکیل کیست را زیاد میکنند.
- بارداری: گاهی اوقات کیستها در اوایل بارداری و برای حمایت از بارداری تا زمان تشکیل جفت ایجاد میشوند.
- اندومتریوز: این وضعیت باعث رشد سلولهای اندومتریال خارج از رحم شده که گاهی اوقات منجر به تشکیل کیست روی تخمدانها میشود.
- عفونت های لگنی: عفونتهای شدید که به تخمدانها گسترش مییابند احتمال تشکیل کیست را افزایش میدهند.
- کیستهای تخمدان قبلی: داشتن کیستهای تخمدان در گذشته احتمال تشکیل مجدد آنها را بیشتر میکند.
انوع کیست های تخمدان
۱. کیست ساده
به این نوع کیست ها کیست های ساده یا فولیکولی گفته می شود و معمولا آن ها بعد از دو ماه از بین می روند . در واقع این نوع کیست ها خوش خیم اند و اصلا علامتی از خود ندارند و فرد به هیچ عنوان متوجه آن ها نمی شوند و ممکن است در مواردی به صورت اتفاقی در انجام یک سونوگرافی متوجه یک کیست تخمدان در ابعاد ۴-۵ سانت شود که البته کیست های ساده یا فولیکولی بعد از گذشت یک الی دو دوره قاعدگی تخمدان خود را ترمیم کرده و خود به خود خوب از بین میروند .
در بعضی مواقع تغییراتی در زمان شروع قاعدگی ایجاد میشود، به طور مثال موجب عقب افتادن دوره قاعدگی، لکه بینی، همچنین سبب تغییر الگوی پریود و در مواردی که خیلی بزرگ است موجب درد شود . در نهایت می توان گفت کیست های ساده به ترتیبی که ذکر شده، مشکلی برای فرد ایجاد نمی کنند و در صورت عدم درمان دارویی و عدم مصرف قرص های جلوگیری پس از گذشت دو تا سه دوره قاعدگی خود به خود جذب شده و تخمدان خود به خود ترمیم میشود.
ولی بعضی از کیست های تخمدان که به دلایل دیگری به وجود می آیند و موجب تغییراتی در رشد و نمو سلول های سطح تخمدان میشوند، که این تغییرات می تواند منجر به تولید کیست های تخمدانی شود، که در واقع این نوع کیست ها خوش خیم، بزرگ و علامت دار است )معمولا این نوع کیست ها با درد همراه اند). درمان قطعی این نوع کیست ها به دو طریق مصرف قرص های جلوگیری و جراحی می باشد .
بیشتر بخوانید : کیست لابیای مینور
۲. تنبلی تخمدان یا تخمدان پلی کیستیک
یک مبحث چالش برانگیز، تخمدان پلی کیستیک است که هر ماه این تخمدان ها شروع به رشد می کنند باید یکی از آن ها بزرگ شوند و مابقی از بین بروند ولی در بعضی از تخمدان ها که زمینه ارثی دارند، فولیکول های که رشد می کنند به جای اینکه از بین بروند یکی از آن ها موجب آزادسازی تخمک نمی شود، بلکه همه با هم (حدود ۵- ۶ تا) رشد می کنند و همین طور در یک مرحله ای باقی می مانند و دوباره ماه بعد چند تا رشد می کنند و در یک اندازه باقی می مانند، این باعث می شود که سطح تخمدان یک زنجیره از کیست های ریز کوچک ایجاد کند که این ها اصطلاحا تنبلی تخمدان یا تخمدان پلی کیستیک هستند.
علامت این ها به دلیل اینکه کیست ها ریزو کوچک هستند و هر کدام از این ها در حال آزاد سازی هورمون اند، این هورمون ها در خون آزاد می شود و این نوع هورمون ها، هورمون های مردانه است که باعث علائم موی زائد، کیست مو، یا موی چرب، جوش صورت می شود و این که چون تخمک خوبی آزاد نمی کنند، احتمال اینکه بیمار ناباروری و یا اینکه بارداری آن با تاخیر باشد هست، همچنین بیمارممکن است مبتلا به دیابت و کم کاری تیروئید، افزایش چربی خون و اضافه وزن در فرد شود و مسبب تمامی این ها بد کار کردن تخمدان و آن فولیکول های ریزی هست که در کورتکس تخمدان به طور غیرطبیعی زیاد شده اند.
بیشتر بخوانید : حاملگی خارج از رحم
۳. کیست درموئید
نوع دیگری از کیست ها، کیست درموئید یا مویی است .کیست درموئید کیست های هستند که زمینه جنینی دارند بدین معناست که، وقتی یک جنین در شکم مادر ایجاد می شود و ارگان های بدنش درست می شود، تخمدان اشتباها چند تا سلول جدا گانه در داخل پوست باقی می مانند، به طور مثال: سلول های پوست، مو یا سلول های غضروف اشتباها به جای اینکه حذف شوند از داخل تخمدان به صورت چند تا سلول باقی می مانند.
به تدریج با افزایش سن، این سلول ها شروع به رشد کردن می کنند . در صورتی که سلول مو باقی مانده باشد،این نوع سلول ها شروع به رشد می کنند و در صورتی که سلول چربی باقی مانده باشد، شروع به ساختن سلول چربی می نماید و این موارد به صورت کیست های در داخل تخمدان باقی می مانند که این کیست ها حاوی چربی، مو، غضروف و حتی می توانند حاوی دندان باشند، که به این نوع کیست ها، کیست های درموئید گفته می شود که درمان این نوع کیست ها جراحی است .
۴. کیست های شکلاتی یا اندومتریوما
کیست های شکلاتی یا کیست های اندومتریوز، علت دقیق تشکیل این نوع کیست ها تشخیص داده نشده است . در واقع این نوع کیست، کیست های هستند که زمینه ژنتیکی، عوامل محیطی مانند سموم محیطی، مواد موجود در ظروف یکبار مصرف، سرب موجود در هوا، این عوامل می توانند برای ایجاد بیماری اندومتریوز تحریک کننده باشند، خون قاعدگی که داخل لگن برمی گردد که این برای تمامی خانم ها اتفاق می افتد در افرادی که زمینه ژنتیکی آن را دارند، این خون قاعدگی روی سطح سلول های کف لگن جذب می شود و آهنی که داخل خون است، این آهن خاصیت سمی برای سلول های اطراف دارد و باعث چسبندگی می شود . میزان چسبندگی به مرور زمان پیشرفت می کند . موجب چسبندگی رحم به روده ها، چسبندگی تخمدان ها به کف لگن می شود . آرام آرام داخل تخمدان ها کیست های کوچک حاوی خون ایجاد می شود، معمولا کیست های حاوی خون تیره رنگ هستند . درمان کیست های شکلاتی بسته به وضعیت شخص دارد اما درمان قطعی این نوع کیست ها جراحی است .
برای اطلاعات بیشتر: آیا کیست تخمدان باعث نازایی می شود؟
۵. کیست های بدخیم تخمدان
این نوع کیست ها سرطان هستند، این نوع کیست ها باید سریعا تشخیص داده شود و درمان شوند، ولی مشکلی که سرطان تخمدان دارد، این است که دیر علائم خود را نشان می دهد، خیلی از اوقات بیمار در مرحله پیشرفته مراجعه می کند و آن هم با علائم گوارشی به دکتر گوارش مراجعه می کنند و علائمی همچون معده درد و یا دچار مشکل آب آوردن شکم می شوند، که پس از بررسی های انجام شده، مشکلات تخمدان پیدا می شود و مشخص می شود که متاستاز تخمدان بوده و ناشی از بیماری زمینه ای تخمدان می باشد. متاسفانه سرطان تخمدان قابل پیشگیری نیست و تشخیص آن معمولا به سرعت اتفاق نمی افتد و متاسفانه نتیجه خوبی نخواهد داشت و خیلی بد به داروها و درمان های جراحی جواب می دهد .
کدام دسته از زنان کیست تخمدان میگیرند؟
کیست در خانمها بسیار شایع است. با شروع قاعدگی و بارداری احتمال بروز آنها بیشتر میشود. در ادامه عواملی که شانس ابتلا را افزایش میدهند را بررسی میکنیم:
- شروع قاعدگی و قرار گرفتن در چرخه قاعدگی
- بارداری و تشکیل کیست برای حمایت از حمل وضع تا هنگان تشکیل جفت
- اندومتریوز: رشد سلولهای اندومتریال خارج از رحم و روی تخمدانها
- ابتلا به سندروم پلی کیستیک (PCOS)
- عفونت لگنی که به تخمدانها گسترش یابند
- سابقه ابتلا به کیست تخمدان در گذشته
عوارض کیست تخمدان
کیستهای تخمدان معمولا بیضرر هستند. با بروز علائم فرد ممکن است درد شکمی یا درد ناحیه لگن، نفخ و تورم، قاعدگی نامنظم، مشکل در تخلیه ادرار و دفع یا مشکلات مرتبط با روده مثل یبوست را تجریه کنند. در موارد نادر، کیستهای تخمدان عوارض جدیتری مانند پیچخوردگی تخمدان (چرخش تخمدان) یا پارگی را به دنبال دارند که موجب درد شدید و خونریزی داخلی میشود. اگر درد شدید و ناگهانی در شکم، تب یا علائم شوک (مانند تنفس سریع، سرگیجه یا ضعف) را تجربه کردید، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
همچنین بخوانید: عوارض تنبلی تخمدان
درمان کیست تخمدان
درمان کیست تخمدان بسته به نوع کیست متفاوت است .
۱. دارو درمانی
در صورتی که کیست ساده باشد حتی اگر درمان نشود، خود به خود تخمدان آن را برطرف می نماید و درصورتیکه برخی از این کیست ها بزرگ باشند، درمان با مصرف قرص های جلوگیری یا یک تعداد قرص های هورمونی می باشد که این ها حدود سه تا چهار ماه به بیمار داده می شود و بیمار با سونوگرافی پیگیری می شود با سونوگرافی و کیست ها خود به خود جذب می شوند .
۲. جراحی
بعضی از درمان ها به صورت جراحی است، زمانی که برای بیمار قرص تجویز شده و بهبود نمی یابند و یا اینکه نوع کیست به گونه ای است که مشکوک به نظر می رسد و احتمال ابتلا به سرطان وجود داشته باشد،باید این نوع کیست ها برداشته شوند که در این زمان بهترین نوع درمان جراحی است، بهترین روش جراحی بسته به تبحر جراح، جراحی لاپاراسکوپی می باشد.
زمانی که جراح و متخصص زنان تشخیص دهد که جراحی لاپاراسکوپی با توجه به شرایط بیمار مناسب نیست، جراحی به صورت باز انجام می شود . اما با توجه به پیشرفت علم و تکنولوژی لاپاراسکوپی روش درمانی بسیار مناسب برای اکثر افراد است.
در جراحی لاپاراسکوپی کیست های تخمدان باید به طور کامل از سطح تخمدان جدا شود و در صورتی که هر تکیه از این کیست ها باقی بماند، می تواند مجدد بعد از گذشت چند سال کیست ایجاد کند. برای همین درمان باید کامل انجام شود و سطح تخمدان از کیست پاک شود و زمانی که آن کیست خارج برای بررسی خوش خیم بودن کیست باید به پاتولوژی فرستاده شود تا متوجه شویم که مشکلی در آن نیست .
برای اطلاعات بیشتر: نحوه انجام جراحی برداشتن تخمدان
مراقبت های بعد از جراحی کیست تخمدان
پس از جراحی بیمار به مدت یک روز تحت مراقبت در بیمارستان بستری می شود، سپس بعد از یک هفته استراحت می تواند به فعالیت های کاری خود ادامه دهد و مشکلی را برای فرد به همراه نخواهد داشت.
معمولا افرادی که سابقه ابتلا به کیست تخمدان را دارند بهتر است هر چند وقت یکبار مورد بررسی و ارزیابی قرار بگیرند و انجام سونوگرافی را فراموش نکنند زیرا احتمال ابتلا به کیست تخمدان در این افراد وجود خواهد داشت.
درمان کیست تخمدان با رژیم غذایی
در حالی که رژیم غذایی به تنهایی نمیتواند کیستهای تخمدان را درمان کند، تغییرات خاصی در رژیم غذایی ممکن است به مدیریت علائم و حمایت از سلامت کلی تولیدمثل کمک کند. در اینجا چند توصیه غذایی مفید را برایتان آماده کردهایم:
- افزایش مصرف فیبر: مصرف غذاهای غنی از فیبر مانند میوهها، سبزیجات، غلات کامل و حبوبات به تنظیم هورمونها و بهبود هضم کمک میکند.
- چربیهای سالم: منابع چربیهای سالم مانند آووکادو، آجیل، دانهها و ماهیهای چرب (مانند سالمون) را در رژیم غذایی به تعادل هورمونها کمک میکند.
- کاهش قند و کربوهیدراتهای تصفیهشده: محدود کردن قند و کربوهیدراتهای تصفیهشده به مدیریت سطح انسولین و کاهش التهاب کمک کرده و برای افراد مبتلا به کیست تخمدان مفید است.
- نوشیدن آب کافی: نوشیدن مقدار زیادی آب برای سلامت کلی ضروری است و به کاهش نفخ و ناراحتی کمک میکند.
- دمنوشهای گیاهی: برخی از دمنوشهای گیاهی مانند دمنوش زنجبیل یا بابونه به کاهش التهاب و تسکین علائم کمک میکنند.
رژیم غذایی نمیتواند جایگزین درمانهای پزشکی شود. برای درمان حتما به متخصص زنان و زایمان مراجعه کنید و در کنار درمان از رژیم غذایی اصولی هم پیروی کنید.
سلام با تشکر از مطالب مفید شما