فیستول واژن به سوراخ یا گذرگاهی گفته میشود که بین واژن و اندام دیگری که در کنار آن جای دارد مانند مثانه، روده یا راست روده برقرار میشود. فیستول واژن باعث میشود بخشی از گاز یا مواد دفعی روده یا ادرار مثانه از راه واژن بیرون بیایند.
فیستول واژن میتواند پس از زایمان یا پس از جراحت، عمل جراحی، عفونت یا پرتودرمانی پدید بیاید. برای درمان این بیماری ممکن است نیاز به عمل جراحی باشد.
انواع فیستول واژن چیست؟
فیستول بر اساس جایگاه فیستول و این که کدام اندامها را به هم راه داده است، دسته بندی میشود:
شکل- فیستول میان واژن و مثانه. در کادر دایره ای شکل، گذرگاهی که فیستول ایجاد کرده است نشان داده شده است. در سمت راست این تونل، واژن و در سمت چپ آن مثانه جای دارد.
- فیستول واژن مثانه یا وزیکوواژینال: فیستول وزیکوواژینال که به فیستول مثانه نیز شناخته میشود سوراخی است که بین واژن و مثانه پدید آمده است. این فیستول شایعترین فیستول واژن است.
- فیستول واژن میزنای یا اورترو واژینال (Ureterovaginal): این فیستول هنگامی رخ میدهد که سوراخ بین واژن و لوله ای که ادرار را از کلیه ها به مثانه میبرد روی میدهد. به این لوله، حالب یا میزنای میگویند.
- فیستول واژن پیشابراه یا ارترو واژینال (Urethrovaginal): سوراخی است که بین واژن و لوله ای که ادرار را از بدن بیرون میبرد و پیشابراه یا میزراه نام دارد درست میشود. این نوع فیستول را فیستول اورترال نیز میگویند.
- فیستول واژن راست روده یا رکتو واژینال: این فیستول روزنه ای است که بین واژن و بخش پایینی روده بزرگ که راست روده نام دارد باز میشود.
- فیستول واژن روده یا کلو واژینال: این فیستول بین واژن و روده بزرگ پدید می آید.
- فیستول واژن روده کوچک یا انترو واژینال: این فیستول سوراخی است که بین واژن و روده کوچک درست شده است.
علائم و نشانه های فیستول واژن
اگر برخی از علائم و نشانه های زیر را داشته باشد میتواند نشان دهنده فیستول باشد و باید بررسی شود. یادتان باشد بسته به این که چه فیستولی دارید نشانه ها متفاوت هستند:
- نشت ادرار یا مدفوع یا گاز از واژن
- عفونتهای پی در پی دستگاه ادراری
- ادراری که بوی غیرطبیعی دارد یا خون در آن دیده میشود
- ترشحات واژنی که ریخت یا بوی غیرطبیعی دارند
- درد در هنگام رابطه جنسی
- درد، ورم یا اذیت شدن ناحیه میان واژن و مقعد (perineum)
- عفونت های پی در پی واژن
- خونریزی مقعد یا واژن
- آسیب دیدن بافت ها
- تب
- کاهش وزن
- حالت تهوع
- اسهال
در چه صورت باید به پزشک مراجعه کنم؟
اگر فکر میکنید علائمی دارید که طبیعی نیستند به پزشک مراجعه کنید، خواه نگران فیستول باشید یا هر چیز دیگر. پزشک نشانه ها را بررسی میکند و در پیدا کردن علت و درمان آن به شما کمک مینماید.
چه عواملی باعث فیستول واژن می شوند؟
پدید آمدن فیستول واژن دلایل گوناگون دارد از جمله برخی وضعیت های پزشکی و مشکلات پس از جراحی. برخی از شایعترین عوامل فیستول اینها هستند:
- عوارض عمل جراحی: جراحی هایی که دیواره واژن، مقعد یا راست روده و یا ناحیه بین مقعد و واژن در آنها درگیر هستند ممکن است به فیستول واژن بینجامند. پزشک چیره دست میتواند هنگام جراحی، آسیب ها را ترمیم کند و احتمال پدید آمدن فیستول را به کمینه برساند ولی عوارضی مانند فیستول بیشتر پس از جراحی در کسانی که دیابت دارند یا دخانیات زیاد استفاده میکنند (سیگار، قلیان یا هر نوع دیگر محصولات تنباکو) بیشتر رخ میدهد.
عمل برداشتن رحم یا هیسترکتومی یکی از جراحی هایی است که احتمال سوراخ شدن واژن در آن بیشر است. اگر هیسترکتومی پیچیده باشد برای نمونه اگر بیشتر از پنج ساعت طول بکشد یا خون زیادی در آن از دست بدهید یا بافتهای پیرامون رحم نیز برداشته شوند، احتمال خطر فیستول افزایش می یابد.
- آسیب های زایمان: فیستول میتواند در پی پارگی که هنگام بیرون آمدن سر کودک از واژن رخ میدهد به وجود بیاید یا ممکن است برخاسته از عفونت جای برش جراحی که بین واژن و مقعد زده میشود تا زایمان آسانتر شود، باشد. این حالت در کشورهای پیشرفته شایع نیست.
همچنین هنگامی که درد و انقباض زایمان طولانی میشود چون کودک نمیتواند به کانال زایمان حرکت کند، ریسک پدید آمدن فیستول واژن افزایش می یابد. این وضعیت نیز بیشتر در کشورهای توسعه نیافته دیده میشود. بخشی از آن به این برمیگردد که دسترسی به کمک های پزشکی اورژانسی تخصصی مانند زایمان در این کشورها محدودتر است.
برای اطلاعات بیشتر: عوارض زایمان سزارین
- بیماری کرون: این وضعیت بافتهایی که سطح درونی روده را میپوشانند دچار التهاب میکند. اگر برنامه درمانی بیماری کرون را دنبال میکنید احتمال فیستول واژن در شما چندان افزایش نمی یابد. بیماری کرون گونه ای بیماری التهابی روده (IBD) است. نوع دیگر بیماری التهابی روده که کولیت زخمی یا اولسراتیو نام دارد نیز میتواند احتمال فیستول واژن را افزایش دهد ولی این افزایش ریسک، کم است.
- برخی سرطان ها و رادیوتراپی (پرتودرمانی): سرطان مقعد، راست روده، واژن یا دهانه رحم (سرویکس) میتوانند به فیستول واژن بینجامند. همچنین آسیب های پرتودرمانی که برای درمان سرطان ناحیه لگن به کار گرفته میشود این ریسک را افزایش میدهد.
- دایورتیکولیت (دیورتیکولیت): در این وضعیت در دستگاه گوارش کیسه های کوچکی بیرون میزند. دایورتیکولیت منجر به فیستول بیشتر در افراد پیرتر شایع است. جالب است بدانید در یک پژوهش که بیماران دایورتیکولیت شدید ارزیابی شدند، ۴۹% بیماران سیگاری بودند. در پژوهشی دیگر چنین مشاهده شد که دخانیات احتمال دایورتیکولیت را یک تا چهار برابر افزایش میدهد.
- مقدار زیاد مدفوع گیر کرده در راست روده: این وضعیت بیشتر در افراد پیرتر (بالای ۶۰ سال) فیستول واژن ایجاد میکند.
عوارض فیستول واژن
عوارض و خطراتی که این بیماری میتواند در پی داشته باشند چنین هستند:
- عفونت لگن
- تنگی واژن، مقعد یا راست روده
- مشکلات باروری
- از دست دادن بارداری پس از ۲۰ هفته
- برگشت (عود) فیستول
راه های پیشگیری
هیچ کاری برای پیشگیری از فیستول واژن نمیتوانید انجام بدهید.
برای اطلاعات بیشتر: درمان خروج باد از واژن
راه های تشخیص
در گام نخست پزشک شما را معاینه میکند تا ببیند آیا علائمتان به فیستول برمیگردد یا چیز دیگری باعث آن شده است.
در ارزیابی فیستول، درون واژن، مقعد و ناحیه بین مقعد و واژن که پرینئوم نام دارد بررسی میشوند. همچنین پزشک به دنبال نشانه هایی مانند بافت جوشگاه، ترشحات غیرطبیعی واژن، نشت ادرار یا مدفوع از واژن یا کیسه های پرشده با چرک که به آن آبسه میگویند میگردد.
دیگر بررسی ها و آزمایش های تشخیص فیستول واژن (اگر در معاینه بدنی دیده فیستول دیده نشود) موارد زیر هستند:
- آزمایش رنگ: در این آزمایش، مثانه را با محلول رنگی ویژه ای پر میکنند و از شما خواسته میشود سرفه کنید یا کاری انجام بدهید. اگر فیستول داشته باشید، رنگ در واژن دیده میشود. همچنین ممکن است پس از معاینه اثر رنگ روی تامپون دیده شود.
- سیستوسکوپی: در سیستوسکوپی پزشک از یک شلنگ باریک که در سر آن دوربین و چراغ کوچکی گذاشته شده است، استفاده میکند تا درون مثانه را ببیند. سیستوسکوپ از راه سوراخ پیشابراه به درون مثانه فرستاده میشود. بدین روی، پزشک هم پیشابراه و هم مثانه را میتواند بررسی کند.
- پیلوگرام رتروگراد (Retrograde pyelogram): در این روش، پزشک ماده ای درون مثانه و لوله میزنای که مثانه و کلیه ها را به هم پیوند میدهد، تزریق میکند. با عکس اشعه ایکس ساختارها مشاهده میشود و اگر سوراخی در واژن و میزنای وجود داشته باشد شناسایی میگردد.
- فیستولوگرام: فیستولوگرام یک تصویربرداری اشعه ایکس از فیستول است. در این آزمایش پزشک میتواند ببیند آیا بیش از یک فیستول وجود دارد یا نه. همچنین میتواند ببیند اندامهای دیگر لگن نیز آیا دچار فیستول شده اند یا نه.
- سیگموئیدوسکوپی: با شلنگ باریک انعطاف پذیری مقعد و راست روده دیده میشود.
- سی تی اوروگرام: در این آزمایش مواد دارای کنترالست به سیاهرگ تزریق میشوند. سپس پزشک با استفاده از سی تی اسکن تصاویری از دستگاه ادراری و واژن میبیند.
- ام آر آی
- کولونوسکوپی
- آزمایش خون و ادرار
برای اطلاعات بیشتر: عکس رنگی رحم (هیستروسالینگوگرام)
اگر در این آزمایشها فیستول دیده شد، پزشک ممکن است نمونه کوچکی از بافت آن را بردارد تا برای بررسی سرطان به آزمایشگاه بفرستد. برخی فیستولهای به دلیل سرطان رخ میدهند ولی این شایع نیست.
روش های درمان فیستول واژن
درمان فیستول بستگی به این دارد که چه نوع فیستولی دارید، اندازه آن چقدر است و آیا بافت پیرامون آن سالم است یا نه.
برای فیستول ساده واژن یا فیستولی که علائم کمی به دنبال دارد، برخی درمانها میتوانند به بهبودی خود به خودی فیستول کمک کنند. فیستول ساده واژن فیستولی است که کوچک است یا این که به سرطان یا پرتودرمانی ربطی ندارد.
درمانهای فیستول واژن ساده برای کمک به بهبودی فیستول اینها هستند:
- جایگذاری کاتتر ادراری: کاتتر ادراری گاهی برای درمان فیستولهای کوچک میان واژن و مثانه کارساز است. کاتتر ادراری یک شلنگ باریک انعطاف پذیر است که به مثانه فرستاده میشود تا ادرار از طریق آن به بیرون از بدن تخلیه شو. ممکن است بیش از سه هفته نیاز به کاتتر (سوند) داشته باشید.
- استنت گذاری میزنای (حالب): در این روش شلنگ باریکی به نام استنت در میزنای جایگذاری میشود تا آن را باز نگه دارد.این درمان میتواند به بهبودی فیستول های ساده میان واژن و میزنای کمک کند.
برای فیستولهای ساده میان واژن و راست روده (رکتوم)، ممکن است نیاز به تغییر برنامه غذایی نیز داشته باشید. همچنین پزشک پیشنهاد میکند برای نرم شدن مدفوع و دفع ساده تر آن، مکمل هایی بخورید.
برای اطلاعات بیشتر: لاپاراسکوپی رحم و تخمدان
در بیشتر وقتها برای درمان این بیماری نیاز به عمل جراحی است.
شرایط پیش از عمل فیستول
در بیشتر وقتها نیاز به جراحی هست ولی پیش از عمل جراحی اگر عفونت یا تورمی در بافتهای پیرامون فیستول باشد، نخست باید این وضعیت درمان شود و سپس به سراغ جراحی بروید.
اگر بافت دچار عفونت شدده باشد، داروهایی مانند آنتی بیوتیک ها (چرک خشک کن) برای از میان بردن باکتریها داده میشوند. اگر بافت التهاب برخاسته از یک وضعیت پزشکی مانند بیماری های التهابی روده داشته باشند، نخست داروهایی مانند درمانهای بیولوژیک برای کنترل التهاب و ورم داده میشوند.
عمل جراحی
عمل جراحی فیستول برای این انجام میشود که گذرگاهی که فیستول درست کرده بسته شود. گاهی ممکن است نیاز باشد یک تکه بافت سالم از جای دیگری برداشته شود تا این سوراخ پوشانده و بسته شود.
عمل جراحی را ممکن است از واژن یا معده انجام بدهند. اغلب نوعی جراحی که در آن یک یا چند برش کوچک زده میشود و به آن لاپاراسکوپی میگویند انجام میشود. برخی مراکز درمانی از بازوهای رباتیک برای دقت و کنترل بیشتر بهره میبرند.
برخی کسانی که دچار فیستول میان واژن و راست روده میشوند، نیاز به جراحی ترمیم آسییب دیدگی اسفنکتر مقعد پیدا میکنند. اسفنکتر مقعد به ماهیچه حلقوی گفته میشود که با انقباض و شل شدن آن، دهانه مقعد باز و بسته میشود. هنگامی که اسفنکتر مقعدی سالم است، بسته بوده و جلوی بیرون رفتن مدفوع را میگیرد و هنگام نیاز به دفع، باز میشود تا مدفوع از مقعد بیرون برود.
همچنین بخوانید: لاپاراسکوپی چگونه انجام می شود؟
در موارد کمتر شایع، فیستول میان واژن و راست روده به جراحی کلوستومی پیش از جراحی درمان فیستول نیاز دارند. در کلوستومی، سوراخی در دوروبر معده ایجاد میشود تا از راه آن مدفوع از بدن خارج شود و در یک کیسه انباشته شود. این کمک میکند فیستول بهبود یابد. این کار معمولا موقتی است. سوراخ کلستومی چند ماه پس از جراحی فیستول، بخیه شده و بسته میشود. درموارد نادر ممکن است کلستومی همیشگی باشد.
آیا فیستول واژن خطرناک است؟
فیستول اگر درمان نشود میتواند عوارضی همچون نشت مدفوع و ادرار به واژن، عفونت، آسیب دیدگی بافت، عفونت کلیه و عوارض دیگر به دنبال داشته باشد. اگر فیستول درمان نشود و مدت طولانی همانجور بماند میتواند خاستگاه سرطان باشد.