یائسگی زودرس یا نارسایی زودرس تخمدان به طور کلی برای توصیف شرایط یکسان نیز استفاده می‌شوند. از تفاوت‌های مهم آن با یائسگی طبیعی آن است که یائسگی طبیعی معمولاً در میانگین سنی ۵۳ -۵۱ سال رخ می‌دهد.
سن عامل مهم و کلیدی است. نارسایی‌های زودرس تخمدان، در سنین پایین‌تر از سن یائسگی، طبیعی و معمولاً در دهه‌های ۲۰، ۳۰ یا ۴۰ سالگی رخ می‌دهد. یائسگی زودرس برای توصیف یائسگی قبل از سن ۴۵ سال و POI معمولاً هنگامی رخ می‌دهد که سن کمتر از ۴۰ سال باشد.
در تعریف ساده POI می‌توان گفت در سن ۴۵ سال و بالاتر تخمدان‌ها به درستی کار نمی‌کنند. تخمدان‌ها تولید تخمک‌ها را متوقف یا کم میکنند. همچنین تخمدان‌ها قادر به تولید هورمون‌های استروژن و پروژسترون که به سلامت زنان کمک میکنند، نیستند.
اما POF که در سنین جوانی رخ می‌دهد با یائسگی که در میانگین سنی ۵۲ رخ می‌دهد، متفاوت است. درPOF اما عملکرد تخمدان‌ها به طور کامل متوقف نمی‌شود. این بدین معنی است که عملکرد تخمدان‌ها در طول زمان در نوسان است.
عوامل ایجاد یائسگی زودرس
POFبه چند دلیل رخ می‌دهد. یک نوع از POF به نام POF خود به‌خود یا ایدیوپاتیک نامیده میشود. برخی از علل شناسایی این بیماری عبارتند از:
۱. بیماری خود ایمنی
اختلالات خود ایمنی شرایطی است که در آن سیستم ایمنی بدن، می‌تواند بافت خود بدن را مورد حمله قرار دهد. اگر این حمله به تخمدان‌ها باشد، می‌تواند منجر به POF گردد. تصور بر این است که حدود ۵% از زنان به علت مبتلا به بیماری خود ایمنی به POF دچار می‌شوند. POF با اختلالات دیگر خود ایمنی مانند کم‌کاری تیروئید، دیابت نوع ۱ و بیماری آدیسون نیز در ارتباط میباشد.
۲. علل ژنتیکی
اختلالات ژنتیکی از جهت فقدان کروموزومx( سندروم‌ترنر ) از علل عمده POF میباشد که با تاثیر بر عملکرد هورمون ها ایجاد اختلال مینماید.
۳. عفونت
گزارش‌هایی مبنی بر ایجاد POI بعد از بیماری‌های عفونی چون اوریون، سل و مالاریا وجود دارد که البته بسیار نادر است.
۴. عمل جراحی
عمل جراحی به منظور برداشتن تخمدان‌ها، قبل از سن ۴۰ سالگی شکل دیگری از POF است. این حذف ناگهانی هورمون‌های تخمدان اغلب منجر به شروع ناگهانی علائم یائسگی می‌گردد. برداشتن تخمدان‌ها (با یا بدون هیسترکتومی)، می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله سرطان تخمدان، کیست تخمدان، آندومتریوز و یا سندرم قاعدگی باشد. امیدواریم که این نوع عمل جراحی از قبل، برنامه‌ریزی شده باشد تا شما فرصت آن‌را داشته باشید که در مورد گزینه‌های جایگزین هورمون، در زمان کوتاهی بعد از عمل جراحی، برای به حداقل رساندن علائم یائسگی با پزشک خود مشورت کنید.
۵. درمان سرطان
درمان‌های دیگر سرطان مانند شیمی‌درمانی یا پرتو‌درمانی، می‌تواند منجر به صدمه دائمی یا موقت به تخمدان‌ها شود . شانس صدمه به تخمدان‌ها ناشی از شیمی‌درمانی، به عواملی چون نوع داروی شیمی‌درمانی، طول مدت درمان و محل رادیوتراپی و سن فرد بیمار بستگی دارد.
بیشتر بخوانید: آیا یائسگی باعث افسردگی می شود؟
۶. هورمون ها
- استروژن
استروژن هورمون اصلی جنسی زنانه است که توسط تخمدان‌ها ترشح شده و برای رشد تخمک‌ها و روند تولید مثل حیاتی است. این هورمون نقش اساسی را در حفظ سلامت قلب و عروق و استخوان در هماهنگی با بافت‌های دیگر در سرتاسر بدن ایفا می‌کند.
استروژن تنها یک هورمون نبوده بلکه ترکیبی از سه هورمون میباشد:
استرادیول بخش اصلی و قوی‌ترین بخش از استروژن را تشکیل می‌دهد که نقش عمده‌ای را در دوران بلوغ ایفا می‌کند. این هورمون سبب بزرگ شدن رحم و ضخیم شدن پوشش دیواره آن می‌گردد (آندومتر). همچنین تخمدان‌ها توسط این هورمون به هیپوتالاموس و هیپوفیز سیگنال می‌فرستند که فولیکول‌های تخمک تحریک شده و تولید هورمون تحریک‌کننده فولیکول (FSH) کند شود. استروژن از طریق غدد آدرنال و سلول‌های چربی، مولد استروژن تولید می‌شوند. استریول از استرودیول و استرون توسط کبد تولید می‌شوند.
- پروژسترون
پروژسترون هورمون زنانه‌ای است که توسط تخمدان‌ها تولید میشود. از مهم‌ترین وظایف آن، کمک به حفظ بارداری است. این هورمون در نیمه دوم سیکل قاعدگی از جسم زرد (Corpus luteum) ترشح میشود و به رحم سیگنال می‌فرستد تا تخمک را آزاد کند.
- هورمون تحریک‌کننده فولیکول(FSH)
هورمون FSH توسط غده هیپوفیز برای تحریک تخمدان ها ترشح میشود .با ترشح این هورمون فولیکول ها شروع به رشد میکنند ابتدا با ترشح کم این هورمون فولیکول ها پاسخی نمیدهند که باعث میشود هیپوفیز FSH بیشتری ترشح نماید .
FSH بالای ۳۰ به معنی تشخیص POF است ولی باید ۴تا ۶ هفته بعد تکرار شود.
- هورمون LH – Lutenizing
این هورمون توسط غده هیپوفیز ترشح شده و وارد جریان خون شده و سبب تخمک‌گذاری میشود، یعنی فولیکول‌های فعال ترکیده و تخمک آزاد میشود. کیسه فولیکول ترکیده، زرد شده و جسم زرد نامیده میشود و با توجه به این عمل پروژسترون تولید می‌گردد. در POI میزان هورمون LH بالا است اما به میزان کمتراز FSH.
- تستوسترون
هرچند که تستوسترون به عنوان یک هورمون مردانه شناخته میشود اما این هورمون در زنان هم بسیار نقش مهمی را ایفا می‌کند، که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به سلامت جنسی، میزان میل جنسی، قدرت استخوان‌ها و انرژی اشاره کرد. تقریبا نیمی از تستوسترون توسط تخمدان‌ها و نیمی دیگر توسط غده آدرنال تولید می‌شوند. سطح تستوسترون به تدریج با افزایش سن کاهش می‌یابد اما در برخی موارد با برداشتن تخمدان‌ها از طریق عمل جراحی، می‌تواند ناگهان دچار افت ۵۰% بشوند. در تحقیقات نشان داده شده است، زنانی که POFشده اند در مقایسه با زنان هم سن خود، سطح تستوسترون پایین‌تری دارند.