عوامل ناباروری در مردان متفاوت بوده و موارد مختلفی می‌توانند در به وجود آمدن این عارضه تاثیرگذار باشند. معمولا پیشنهاد می‌شود افرادی که با این مشکل مواجه هستند، اطلاعات خود را در خصوص بیماری‌هایی که منجر به ناباروری می‌شوند، افزایش داده تا بتوانند به راحتی این عارضه را برطرف کنند.
عوامل مختلفی می‌توانند سبب به وجود آمدن ناباروری در مردان شوند، از جمله آنها می‌توان به مشکلات جسمی، تغییرات هورمونی، بیماری‌ها و عفونت‌ها و… اشاره کرد. در این مقاله سعی خواهیم داشت شما را با تمامی این عوامل به طور کامل آشنا کنیم.
علت عقیم شدن مردان
یکی از مهمترین مشکلاتی که ممکن است در مردان وجود داشته باشد، ناباروری بوده که دلایل مختلفی می‌توانند سبب به وجود آمدن آن شوند. شناخت و آشنایی کافی با دلایل و عوامل ناباروری در مردان می‌تواند به آنها در جهت شناسایی بیماری خود و اقدام به درمان ناباروری کمک کند. برخی از مهمترین و شایعترین بیماری‌هایی که سبب ایجاد ناباروری در این افراد می‌شوند، در ادامه توضیح داده خواهند شد.
اختلالات اسپرم
از جمله شایع ترین دلایلی که سبب ناباروری در مردان می‌شود، می‌توان به مشکلات مربوط به ساخت و رشد اسپرم‌ها اشاره کرد. از جمله این مشکلات می‌توان از موارد زیر نام برد:
- اسپرم‌ها به درستی رشد و تکامل پیدا نمی‌کنند.
- اسپرم‌ها شکل عجیبی خواهند داشت.
- اسپرم‌ها به سمت درستی حرکت نمی‌کنند.
- اسپرم‌ها در تعداد بسیار کم تولید می‌شود. (الیگواسپرمی)
- اسپرم‌ها به هیچ‌وجه تولید نمی‌شوند. (آزواسپرمی)
معمولا در اغلب مردان وجود مشکل در ساخت و تولید اسپرم‌ها از دوران تولد ناشی می‌شود، اما مواردی همچون سبک زندگی صحیح می‌تواند سبب شود مشکلات ساخت و رشد اسپرم‌ها تا حد زیادی کاهش یابند. همچنین جالب است بدانید که مصرف بیش از حد الکل و سیگار از جمله عواملی هستند که تاثیر بسیار شدیدی بر روی اسپرم‌ها می‌گذارند و می‌توانند منجر به تولید کم یا غیر طبیعی اسپرم در بدن مردان شود. البته موارد دیگری همچون عفونت‌های دوران کودکی همچون بیماری اوریون، مشکلات کروموزومی همچون تستسترون پایین، بیماری‌های مزمن همچون نارسایی کلیه و مصرف برخی داروها نیز بر مشکلات اسپرمی بی تاثیر نیستند.
همچنین در صورتی که آسیبی به دستگاه تناسلی مردانه وارد شود، احتمال این که در نهایت سبب ایجاد مشکلات در تولید اسپرم شود، زیاد است. با توجه به تحقیقات و پژوهش‌های انجام شده می‌توان بیان کرد از هر ۱۰ مرد دچار آزواسپرمی، ۴ نفر از آنها از مشکلاتی در لوله‌های انتقال دهنده اسپرم رنج می‌برند. به طور معمول مشکلات به وجود آمده در لوله‌های انتقال اسپرم از نوع انسدادی بوده که بر اثر عفونت یا به صورت مادرزادی ایجاد خواهند شد.
الیگو اسپرمی
به حالتی که غلظت اسپرم (تعداد اسپرم) در منی اندک باشد الیگواسپرمی (Oligospermia) اطلاق می شود. بعنوان نمونه فردی با تعداد زیر ۲۰ میلیون اسپرم در میلی لیتر منی الیگواسپرمی تلقی می شود. تعداد کم اسپرم در منی می تواند به دلایل مختلفی باشد و این حالت نیز می تواند موقتی و یا دائمی باشد. تشخیص الیگواسپرمی با یک تست ساده منی در مرکز درمان ناباروری میسر می باشد.
درمان الیگو اسپرمی
در مورد الیگواسپرمی باید خاطر نشان کرد که در حال حاضر درمان دارویی قابل اطمینان و قطعی برای این مورد وجود ندارد. دستیابی به یک بارداری از روش طبیعی به دلیل تعداد کم اسپرم برای این دسته از بیماران دشوار است ولی غیر ممکن نیست. درحالیکه دستیابی به بارداری طبیعی با تعداد اسپرم کم در حالت کلی بسیار کم می باشد، ولی مواردی بسیاری نیز از بارداری های موفقیت آمیز نیز گزارش شده است.بسیاری از زوج هایی که با مشکل تعداد کم اسپرم جهت دستیابی به بارداری طبیعی مواجه هستند می توانند از تکنیک هایی کمک بارورکننده (Assisted reproductive technology) نظیر تلقیح داخل رحم درمان ناباروری به روش IUI و یا لقاح خارج رحمی درمان ناباروری به روش IVF جهت بارداری موفقیت آمیز استفاده کنند.
آزواسپرمی
آزواسپرمی (Azoospermia) به حالتی اطلاق می گردد که یک فرد فاقد اسپرم در منی باشد. این حالت اغلب با شانس بسیار کم باروری و یا حتی عقیمی همراه است. آزواسپرمی %۱ از جمعیت مردان را تحت تاثیر قرار می دهد و ممکن است دلیل %۲۰ از موارد مشاهده شده در ناباروری مردان باشد. همانطور که در بالا اشاره شد نباید با آاسپرمی که عدم وجود منی می باشد اشتباه شود.
آزواسپرمی ممکن است به سه نوع اصلی تقسیم شود:
• آزواسپرمی پیش بیضه ای
حالتی است که با تحریک ناکافی بیضه های طبیعی و دستگاه تناسلی طبیعی مشخص می شود. این حالت به دلیل سطوح اندک هورمون FSH و تحریک ناکافی بیضه ها جهت تولید اسپرم می باشد. آزواسپرمی پیش بیضه ای در %۲ درصد از انواع آزواسپرمی ها مشاهده می شود.
• آزواسپرمی بیضه ای
در این شرایط بیضه ها غیرطبیعی، آتروفیک و یا کلا وجود ندارند و تولید اسپرم به شدت تحت تاثیر قرار می گیرد یا کاملا انجام نمی شود. از مهمترین عواملی که سبب آزواسپرمی بیضه ای می شوند می توان به دلایل مادرزادی شامل عوامل ژنتیکی مشخص نظیر سندرم کلاین فلتر (Klinefelter syndrome)، برخی از موارد نهان بیضگی (Cryptorchism)، سندروم سلول سرتولی تنها (Sertoli cell-only syndrome) و همچنین به مواردی نظیر عفونت (التهاب بیضه)، جراحی (تروما، سرطان)، پرتوتابی و یا عوامل دیگر می باشند.
برای اطلاعات بیشتر: علائم ناباروری در زنان و مردان
• آزواسپرمی پس بیضه ای یا انسدادی
در آزواسپرمی پس بیضه ای اسپرم تولید می شود ولی انزال نمی شود، شرایطی که ۷ تا ۵۱ درصد انواع آزواسپرمی را شامل می شود. مهمترین دلایل بوجود آمدن این حالت شامل انسداد فیزیکی دستگاه تولید مثلی پس از بیضه می باشد. معمول ترین دلیل هم می تواند به علت وازکتومی به عنوان یکی از راههای پیشگیری از آبستنی باشد. البته دلیل برخی دیگر از انسدادها ممکن است مادرزادی، بدلیل عفونت ها باشد. در آزواسپرمی پس بیضه ای اختلالات انزالی شامل انزال برگشت دهنده و یا حتی عدم انزال ممکن است وجود داشته باشد ولی در این نوع از آزواسپرمی اسپرم تولید می شود ولی بدلایل ذکر شده خارج نمی گردد.
آسپرمیا
آاسپرمی (Aspermia) به فقدان کامل منی اطلاق می شود و نباید با آزواسپرمی (Azoospermia) یا فقدان اسپرم در منی اشتباه گرفته شود. بطور طبیعی این حالت منجر به ناباروری می شود. یکی از دلایل آاسپرمی مربوط به انزال برگشت دهنده (Retrograde ejaculation) یا ورود منی به داخل مثانه بجای خروج از میزراه در زمان انزال می باشد. این حالت می تواند به دلیل مصرف زیاد دارو یا جراحی پروستات باشد. از دیگر دلایل آاسپرمی می توان به انسداد مجاری انزالی (Ejaculatory duct obstruction) اشاره کرد که از مهمترین دلایل آن می توان به فقدان کامل یا حجم بسیار اندک منی (الیگواسپرمی) که منی تنها شامل ترشحات غدد پروستات در مجاری انزالی می باشد اشاره کرد.
انزال رتروگراد
یکی دیگر از مهمترین عوامل ناباروری در مردان انزال رتروگراد نام دارد. این بیماری حالتی است که علائم آن ناشی از ادرار کدر و انزال خشک است، در این مشکل منی در بدن به سمت عقب خواهد رفت.
به بیان واضح‌تر می‌توان بیان کرد در انزال رتروگراد مایه منی به جای این که از آلت تناسلی مردانه به سمت بیرون خارج شود، مسیر خود را برعکس رفته و وارد مثانه افراد خواهد شد. در واقع مشکل اصلی در این بیماری عدم بسته شدن اعصاب و ماهیچه‌های مثانه هنگام ارگاسم است.
همچنین بخوانید: پاسخ به سوالات متداول درباره ی درمان ناباروری
در واقع در این بیماری هیچ مشکلی در مایع منی افراد وجود نداشته و اسپرم‌های موجود در این مایع کاملاً سالم هستند، اما به این دلیل که مایع منی در مسیر درست حرکت نمی‌کند، مردان دچار ناباروری خواهند شد. معمولا افرادی که دچار این عارضه هستند، می‌توانند با مواردی همچون جراحی، مصرف دارو و درمان سیستم عصبی این مشکل خود را برطرف کنند.
انسداد
برخی مواقع این امکان وجود دارد که لوله‌های انتقال دهنده اسپرم در مردان دچار انسداد شوند که در این صورت معمولا افراد با مشکل ناباروری مواجه خواهند شد. از جمله مهمترین عواملی که زمینه ساز این بیماری هستند، می‌توان به جراحی وازکتومی، عفونت‌های مداوم، نقص مادرزادی یا التهاب و تورم اشاره نمود. در این بیماری معمولاً هنگام انزال اسپرم‌ها توانایی خارج شدن از بیضهها و بدن مردان را نخواهند داشت.
مشکلات هورمونی در ناباروری مردان
یکی دیگر از مهمترین عوامل ناباروری در مردان تنظیم نبودن هورمون‌ها در این افراد است. معمولاً سطح هورمون‌های جنسی مردانه و تولید اسپرم‌ها توسط مجموعه‌ای از غدد و هورمون‌ها تنظیم خواهند شد. در صورتی که اختلال و مشکلی در روند تولید و ترشح هورمون‌ها به وجود آید، می‌تواند زمینه ساز مشکلات ناباروری در این افراد شوند.
البته لازم از توجه داشته باشید که درصد بسیار کمی از ناباروری در مردان به دلیل مشکلات هورمونی ایجاد می‌شود و معمولاً دیگر عوامل ناباروری زمینه ساز این بیماری هستند. دلایلی که سبب ناباروری در مردان به علت مشکلات هورمونی می‌شوند، به شرح زیر هستند:
- اختلال در تولید هورمون لوتئینی (LH) و هورمون تحریک کننده فولیکول (FSH) توسط هیپوفیز
- کمبود تستوسترون
- افزایش سطح هورمون پرولاکتین (۱۰ تا ۴۰ درصد مردان نابارور دچار آن هستند. افزایش این هورمون باعث کاهش تولید اسپرم‌ها، میل جنسی یا ناتوانی جنسی می‌شود.)
- پرکاری غده تیرویید
- کم کاری غده تیرویید (باعث کیفیت پایین اسپرم‌ها، تضعیف عملکرد بیضه و مختل شدن میل جنسی شده و فقط در ۱ درصد مردان نابارور دیده می‌شود.)
- هیپرپلازی مادرزادی آدرنال (منجر به تعداد کم و تحرک پایین اسپرم‌ها، افزایش تعداد اسپرم‌های نابالغ خواهد شد. این وضعیت فقط در ۱ درصد مردان نابارور دیده می‌شود)
مشکلات جسمی
به عنوان یکی از مهمترین عوامل ناباروری در مردان می‌توان به مشکلات جسمانی در این افراد اشاره کرد. معمولا وجود مشکلات جسمی می‌تواند تاثیر بسیار زیادی در ایجاد اختلال در تولید اسپرم‌ها داشته باشد. همچنین افزایش سن از جمله عواملی است که سبب می‌شود مسیر پایین آمدن اسپرم‌ها از بیضهها تا نوک آلت تناسلی مختل شود. در نتیجه این عوامل باروری در مردان دچار مشکل و اختلال خواهد شد. مشخص شدن مشکلات جسمی معمولاً با توجه به تعداد کم اسپرم‌ها یا شکل و مورفولوژی غیر طبیعی آنها امکان پذیر است. برخی از اصلی‌ترین دلایل ناباروری در مردان از لحاظ مشکلات جسمی به شرح زیر هستند:
- بالا رفتن سن (بعد از ۴۰ سالگی)
- افزایش وزن (شاخص توده بدنی (BMI) بالای ۳۰)
- مصرف بیش از اندازه الکل، سیگار و مواد اعتیادآور (به‌دلیل وجود نیکوتین و کانابینوئید در بافت بیضهها)
واریکوسل (پیچ خوردگی)
واریکوسل یکی دیگر از عوامل ناباروری در مردان بوده که به حالتی اطلاق می‌شود که عروق داخل کیسه بیضه دچار افزایش حجم شوند. در نتیجه این مشکل درجه حرارت بیضهها افزایش یافته و تولید و کیفیت اسپرم‌ها دچار تغییراتی خواهند شد. ممکن است این وضعیت بر روی یک یا هر دو بیضهها تاثیر بگذارد و در نتیجه آن تعداد اسپرم‌ها کاهش یافته و شکل اسپرم‌ها غیر طبیعی شود. بنابراین می‌توان یکی دیگر یکی از دلایل ناباروری در مردان را واریکوسل شناخت.
به بیان دیگر می‌توان گفت در واریکوسل زهکشی مناسب خون به دلیل مسدود شدن مسیر انجام نخواهد شد و رشد اسپرم‌ها دچار آسیب می‌شوند. در نتیجه این مشکل خون از شکم به بیضهها وارد می‌شود و سبب افزایش دمای بیش از حد در آن خواهد شد.
به طور کلی افزایش بیش از حد دما یا کاهش بیش از حد دما در بیضهها می‌تواند اختلالاتی در تولید کافی اسپرم و تولید اسپرم سالم داشته باشد. خوشبختانه از بسیاری از جهات می‌توان واریکوسل را درمان کرد اما معمولاً به عنوان بهترین و موفقیت آمیزترین روش درمان ، می‌توان از جراحی نام برد.
علائم واریکوسل
بیمار ممکن است با شکایت بزرگی، یا عدم تقارن بیضهها، یا درد بیضه، و یا پس از ازدواج، با ناباروری مراجعه کند. ولی شایعترین فرم آن، بدون علامت، و بطور اتفاقی، حین معاینه، متوجه آن می‌گردند. اگر واریکوسل برای فرد، عارضه‌ای ایجاد کند لازم است درمان انجام گردد. درغیراینصورت احتیاج به درمانی نیست. عوارض واریکوسل شامل ایجاد درد، آتروفی (کوچک شدن سایز و نرم شدن قوام بیضه) و ناباروری می باشد. درد ناشی از واریکوسل دردی با احساس سنگینی، که با فعالیت و ایستادن تشدید یافته و با استراحت بهبود می یابد. واریکوسل شایعترین علت تولید کم اسپرم و کاهش کیفیت آن است، گرچه همه واریکوسل‌ها بر تولید اسپرم اثر نمی‌گذارند.
بیضه ها در ناباروری مردان
یکی دیگر از عوامل ناباروری در مردان، چرخش بیضهها درون کیسه بیضه بوده که این مشکل می‌تواند سبب ایجاد تورم شدید و انسداد خونرسانی در بیضهها شود.
بدیهی است که در نتیجه این موارد آسیب جدی به باروری و تولید اسپرم مردان وارد خواهد شد. توجه داشته باشید که این بیماری بسیار جدی بوده و لازم است به صورت اضطراری برای درمان این بیماری با روش جراحی اقدام کرد. در غیر این صورت امکان از دست رفتن یک یا دو بیضه افراد وجود دارد.
عفونت‌ها و بیماری‌ها
عفونت‌ها و بیماری‌ها نیز می‌توانند از جمله عوامل ناباروری در مردان به حساب بیایند. برای مثال برخی بیماری‌ها سبب تحلیل رفتن بافت بیضه، کاهش تولید اسپرم و تحرک پایین اسپرم‌ها خواهند شد. از جمله این بیماری‌ها می‌توان به مواردی همچون اوریون، سل، بروسلوز، سوزاک، حصبه، آنفلوانزا، آبله و سفلیس اشاره نمود. همچنین برخی دیگر از بیماری‌های مقاربتی همچون سوزاک و کلامیدیا می‌توانند با ایجاد انسداد اپیدیدیم یا لوله‌ها سبب ایجاد ناباروری در مردان شوند. معمولاً برای درمان این بیماری‌ها از دارو و جراحی استفاده خواهد شد.
نتیجه گیری
امروزه افراد زیادی با مشکل ناباروری مواجه هستند، در صورتی که افراد بتوانند با علل و عوامل ناباروری در مردان آشنا شوند، می‌توانند راههای درمان ناباروری مردان آن را نیز به راحتی پیدا کنند. در این مقاله سعی کردیم شما را با تمامی عوامل ناباروری در مردان همچون مشکلات هورمونی، مشکلات در بیضهها و… آشنا کنیم.